VIUATIIFU:
Viuatilifu ni kemikali maalumu zilizotengenezwa kwa lengo la kuua au kudhuru visumbufu lengwa katika viumbe hai husika
Kemikali yeyote yaweza kuua au kudhuru hivyo chukua tahadhari sana unapotumia viatilifu hivyo kwani madhara ya sumu ya kemikali yanapungua au kuongezeka kutegemeana na wingi wa dozi ya kemikali.
Kwa Mfano
Hata kemikali (Madawa) tunazotumia binaadamu kutibu magonjwa mbalimbali mfano dawa za kutibu malaria, minyoo au typhoid, etc ni nzuri kama ukifuata masharti (ya dozi na wakati sahihi wa kutumia) lakini ukizitumia vibaya (kuoverdoze) zaweza kukudhuru kutegemea na wingi wa kemikali ulio consume.
Maana ya visumbufu
Ni viumbe hai (mfano Wadudu, mimea-magugu, wadudu, ndege, chawa etc) , vinavyoathiri ubora, wingi wa mavuno au uhai wa kiumbe hai kusudiwa (mimea-Mahindi, nyanya, vitunguu)
KUMBUKA ZIPO AINA NYINGI SANA ZA VIUATILIFU KUTEGEMEA NA AINA YA KISUMBUFU LENGWA
Mifano 1.Viua dudu(Insecticides),-Mfano wa kiua tilifu- Dursban, Phyrinex, duduall,Belt 2.Viuakuvu(Funguicides),mfano -Blue Copper,-cobox,-Kocide, Ridomil Gold,Ivory, Ebony 72WP 3. Viuagugu(Herbicides)-Mfano Roundup, Mo-Round, Paraquat 4. Viua Minyoo(Nematicides),Mfano-Furadan-Basamid, 5. Viuakupe(Acaricides)- Mfano-Tactix, 6. Viuandege(Avicides)-Mfano-Bombs,-Methicarb, 7. Vifukizi (Fumigants) Phostoxin tablet
ATHARI ZA SUMU KATIKA VIUMBE HAI A) Usumu (Toxicity) na Madhara (Hazard)
Usumu; Ni uwezo wa kusababisha madhara( Hutegemea aina ya kemikali iliyotumika
Madhara: Uwezekano wa sumu kudhuru au kusababisha matatizo hasa ya kiafya Kwa hiyo: Madhara=Usumu x Eneo la Mwili x Muda.
Matatizo ya Viuatilifu tunavyovitumia
1. Husababisha Usugu(Resistance)
2. Huua Viumbe visivyolengwa(Non target)
3. Mabaki (Residues)
4. Uchafuzi wa Mazingira(Pollution)
5. Madhara ya kiafya
6. Kuzaliwa kwa visumbufu vipya Maeneo ambayo sumu huingilia mwilini,
i)Mdomoni-kwa njia ya kujiua, kunywa, kuweka katika cupa yenye sumu kwa bahati mbaya.
ii)Kupitia ngozi (Dermal)-kwa njia ya mivujo (Spills), kujigusa na mazao, unyunyizaji,
iii) Kupumua-hewa(Inhalation)
iv) Kupitia mikwaruzo au michubuko
● Eneo la kichwa- (43%)
●Mikono-Kiganja (4%)
●Mikono (eneo la kichwa)-(3%)
●Tumbo-(7%)
●Chini ya tumbo-(38%)
● Miguu – (5%) Madhara yasababishwayo na sumu
-Madhara ya muda mfupi (ACUTE) , mfano, ngozi kuwasha, kusikia -kizunguzungu,kutapika, kichefuchefu, uchovu, Kichwa kuuma
XX-UKIWA MAKINI WAKATI UNAPOTOKA KUPIGA DAWA MASHAMBANI KAMA HUKUVAA VIFAA VYA KUJILINDA UTAKUWA UMEKUTANA NA BAADHI YA MADHARA NILIYOYAELEZA HAPO JUU
-Madhara ya Muda Mrefu (CHRONIC) -Upofu, Kansa ya Ngozi, Mtindio wa ubongo, kifo
Madhara ya Sumu kwa Muda mrefu, huweza kusababishwa na
-Kutumia Kemikali(Sumu) mara nyingi
-Kupata sumu kupitia vyakula na hewa
-Vumbi lenye mabaki (Community exposure) Madhara ya Sumu (WHO STANDARD)
Ni muhimu sana kujua ni aina gani ya dawa umenunua (hasa kujua umenunua sumu yenye ukali kiasi gani).
BAADHI YA MAMBO MUHIMU YA KUKAGUA KABLA HUJANUNUA DAWA YOYOTE DUKANI
1. Kopo lolote la dawa iliyosajiliwa tanzania lazima iwe na Namba ya uthibitisho wa TPRI
2. Lazima iwe na kibandiko cha kuonyesha imetengenezwa lini na itaisha nguvu lini,pia katika hicho kibandiko lazima hiyo dawa iseme ndani yake ipo na KIAMBATA GANI (Chemical ingredient)
3. Pia lazima ieleze jinsi ya kutumia dozi (Uwiano wa dawa :Maji, ie mls 20-Dawa:ml20-Maji
4. KOPO LOLOTE LA KIUATILIFU LAZIMA LIWE NA UFITO SALAMA, CHINI KARIBU NA KITAKO CHA KOPO (CHUNGUZA KWA MAKINI), UTAKUTA AIZA KUNA UFITO RANGI 1. NYEKUNDU,AU 2. NJANO, AU 3. BLUU, AU 4. KIJANI
KUMBUKA; Viutailifu vingi/ Sumu nyingi sana tutumiazo mashambani zilizo katika daraja la kwanza (Kibandiko chenye ufito mwekundu) mpaka la pili (Ufito wa njano), maranyingi ukizipiga wakati mimea iko na maua au matunda machanga sana ukizidisha zaidi ya mls 10-15 kwa maji lita 20 LAZIMA Maua au matunda yatapukutika maana ni sumu kali sana , hivyo zinahitaji dozi kidogo sana kati ya mls 5 hadi 10 tu kwa maji lita 20.
TAHADHARI ZA KUCHUKUA PUNDE UNAPOTAKA KUTUMIA VIUATILIFU HIVI MASHAMBANI
1. Soma kibandiko vizuri ukielewe, na nunua dawa sahihi kwa kisumbufu sahihi
2. Puliza dawa hizi au asubuhi sana au jioni, usipulize mchana
3. Kabla ya kupuliza angalia sana uelekeo wa upepo
4. Hakikisha bomba lako (Knapsack-Sprayer liko salama-halivujishi kimiminika
5. Hakikisha unamavazi maalumu ya kuingilia shambani, na unapomaliza kupiga dawa vua mavazi hayo
6.Hakikisha unabuti/viatu maaalumu vya kuvaaa punde uingiapo shambani-USICHOMEKEE SURUALI NDANI YA BUTI, BALI SURUALI IFUNIKE BUTI, ILI DAWA IKILEAK IPITILIZE CHINI , ILA UKICHOMEKEA MEANS DAWA IKILEAK ITAINGIA DAWA YA VIATU/BUTI NA HAITATOKA-ITAKUDHURU
7.EPUKA KUNUNUA DAWA ZILIZOKWISHA MUDA WAKE, AU DAWA ZA KUPIMA, MAANA IKITOKEA BAHATI MBAYA DAWA HIZO ZA KUPIMA ZIMEKUPA MADHARA DOCTOR WATASHINDWA KUJUA DAWA GANI HASA IMEKUDHURU. INATAKAIWA UKIDHURIKA NA DAWA HIZI ZA KILIMO UKIPELEKWA HOSPITAL UENDE NA KOPO LA ILE DAWA, ILI ADOCTOR WAJUE ANTIDOTE GANI WAKUPE KWA HARAKA, WAKATI MATIBABU RASMI YAKIFUTA KUWA MAKINI UNAPOTAKA KUNUNUA DAWA, JARI SANA CHEMICAL INGREDIENT (USIFUATE MAJINA YA KIBIASHARA-TRADE NAME).
Mifano
1.Kuna dawa za wadudu mfano-Dursban, Twigaphos, Subachio, Royalnex, Propyrifos, Resguard nk. etc zote ni aina moja za dawa, ZINAKIMABTA KIMOJA TU CHA Chlorpyrifos, HIVYO STICK KATIKA CHEMICAL NAME
-Haya yote..Dursban, Twigaphos, Subachio, Royalnex, Propyrifos, Resguard NI MAJINA YA KIBISHARA TU YANABADILIKA WAKATI WOWOTE, KIKUBWA NI KUJUA NI NINI KIMO NDANI YA HILO KOPO??Yaani Dhamana/Guarentee/Kiambato Aminifu ni kipi??
xx-ACHA KUKALILI MAJINA YA KIBIASHARA JITAHIDI KUELEWA NI KIAMBATA GANI/DAWA GANI IMO NDANI.
2. Kuna makopo ya dawa yameandikwa, Ascotin 0.15EC, Nimbecidine 0.03%... zote ndani yakeni dawa moja maana zina kiambata cha Azadirachtin, lakini kama hujui unaweza kudhani ni dawa tofauti
3.mfano mwingine ni wa makopo yaliaonadikwa, Avaunt 150EC, Mavuno 25 EC, zote ni aina moja maana zinakiambata kimoja cha Indoxacarb
HIVYO USIPOKUWA MAKINI UNAWEZA KUNUNUA MAKOPO YA DAWA HATA 3 KUMBE ZOTE NI AINA MOJA TU (VIAMBATA VILIVYOMO VINAFANANA)-KUWA MAKINI
0 comments: