Kilimo Cha mtama

 

Mtama ni kundi la mbegu ndogo aina ya mazao ya nafaka au nafaka ambayo kwa jina la kisayansi unajulikana kama (Sorghum bicolor), ni mazao yanayolimwa sana duniani kote kwa ajili ya chakula na lishe Mtama hutoa mazao mengi hata kwenye hali ambayo haifai kwa kilimo cha aina nyingine za mazao ya nafaka. Mtama una uwezo mkubwa wa kustahimili ukame.

Mtama unaweza kutumika kwa kuchemshwa na kuliwa kama ulivyo, kusagwa na kutumika kwa uji, kutengenezea vinywaji kama vile bia, kuoka mikate, na aina nyinginezo za vitafunwa. Mmea wa mtama pia hutumika kwa ajili ya malisho ya mifugo kama vile hay  na sileji. Mtama unastawis vizuri kwenye mazingira yenye wastani wa milimita 400 – 700 za mvua kwa mwaka. Pia mtama unavumilia sehemu zinazotuhamisha maji, na unaweza kulimwa sehemu zenye mvua nyingi.

Mtaama unafaa pia kwa sehemu kame zenye wastani wa joto la chini kiasi cha nyuzi joto 18°C, ili kuweza kuota vizuri, na kiasi cha nyuzi joto 25-30°C ili kukua vizuri. Mtama hauwezi kuvumilia barafu. Mtama unaweza kukua kwenye aina zote za udongo. Kwa kiasi kikubwa unafaa zaidi kwenye udongo wa mfinyanzi, lakini pia kwenye udongo ambao una kiasi kidogo cha mchanganyiko wa kichanga. Mtama unaweza kuvumilia uchachu kwenye udongo kuanzia pH 5.0-8.5, na inavumilia udongo wenye chumvi kuliko yalivyo mahindi.

Aina za mtama

Kwa jumla kuna aina zaidi ya 30 za mtama zinazolimwa kama chakula. Mtama hustawi vizuri kwenye joto ikivumilia pia ukame. Hivyo ni nafaka muhimi kwenye maeneo yabisi za Afrika. Katika miaka ya nyuma kilimo chake kiliachwa mara nyingi kwa ajili ya mahindi kwa sababu mahindi huleta mazao makubwa zaidi kwa ekari. Lakini wakati wa ukame mahindi ni hasara na watu hurudi-rudi kwenye kilimo cha mtama.

Aina za mtama zinatofautiana kulingana na rangi zake, kuna nyeupe, nyekundu, na kahawia. Mbegu za asili huwa zinachavushwa kwa urahisi zaidi lakini mavuno yake huwa ni hafifu ukilinganisha na mbegu za kisasa. Hata hivyo, aina za kisasa zinazalishwa kwa gharama nafuu zaidi zinapopandwa kwa kufuata kanuni za kilimo bora.

Serena:  Ina punje za kahawia. Aina hii hustawi kwenye eneo lenye mvua za wastani na hukomaa katika kipindi cha siku 110. Aina hii huwa na shina na mizizi imara, ambapo huweza kuzalisha kiasi cha kilo 3,000 kwa hekari moja. Ambapo zinahitajika kilo 5 za mbegu kwa hekari moja. Aina hii ina uwezo wa kukabiliana na ugonjwa milia, kutu, na madoa ya kahawia kwenye majani.

Seredo:  Hii ni aina nyingine yenye punje za kahawia, na inapendekezwa Kulimwa kwenye eneo lenye mwinuko wa mita 1,500 kutoka usawa wa bahari. Aina hii huchanua baada ya siku 71 na hukomaa katika kipindi cha siku 120. Aina hii huwa ni ndefu, na ina uwezo wa kuzalisha kilo 5000 kwa hekari moja. Ina uwezo wa kukabiliana na ugonjwa wa milia, kutu, mabaka kwenye majani, na madoa ya kahawia kwenye majani.

Gadam: Inafanya vizuri katika sehemu ambazo si kame sana. Katika nchi nyingi mfano Kenya, aina hii ya mtama hutumika kutengenezea bia na pia kwa chakula. Aina hii huvumilia bungo na ugonjwa wa majani.

Hakika na Wahi:  Hizi ni aina mbili za mtama ambazo zimezalishwa na kituo cha Utafiti wa Kilimo cha Ilonga kwa ajili ya kuoteshwa kwenye mashamba yalioathiriwa na viduha. Mbegu hizi zina rangi ya manjano iliyopauka. Unga wa aina zote mbili zinafaa sana kwa kupika ugali.

Utayarishaji wa shamba na kupanda
Kwa kawaida mtama hupandwa kwa kutumia mbegu. Mbegu hupandwa shambani moja kwa moja baada ya shamba kuandaliwa, lakini pia zinaweza kurushwa shambani, kasha zikavurugwa pamoja na udongo. Unapaswa kutayarisha shamba la kupanda mtama, iwe ni kwa ajili ya malisho au chakula kabla mvua za msimu hazijaanza. Zao hili hufanya vizuri zaidi kwenye udongo ulio laini. Linaweza pia kupandwa kwenye udongo ambao haukulimwa vizuri na bado ukaota vizuri.

Nafasi:  Mtama unaopandwa kwa ajili ya malisho, unaweza kupandwa kwa nafasi ya sentimita 75×10. Aina za mtama ambazo zinalengwa kwa ajili ya lishe kwa binadamu na wanyama, zinahitaji nafasi kiasi cha sentimita 60×20. Nafasi hutoa mwanya wa kuwa na kiwango kikubwa cha malisho. Mkulima anaweza kupanda mbegu za mtama kiasi cha kilo 2.4-3.3 kwa hekari moja. Ni mara chache sana mbegu hupandwa kwenye vitalu na kuhamishiwa shambani baadaye.

Kupanda:  Mtama hupandwa mvua zinapoanza kunyesha. Mbegu ni lazima zifukiwe ardhini usawa wa sentimita 3 kwenda chini, hii itasaidia kuepuka kuota wakati ambao si msimu kamili wa mvua. Pia zinaweza kufukiwa kiasi cha sentimita 2 wakati ardhi inapokuwa na unyevu. Mtama unahitaji rutuba ya hali ya juu wakati wa kupanda na wakati wa kuota. Ni vizuri kutumia samadi au mboji iliyooza vizuri wakati wa kuandaa shamba.

Mseto:  Unaweza kupanda mtama mseto na mazao jamii ya mikunde, na kuongeza mboji shambani mwako. Hii inaweza kuwa njia nzuri zaidi ya kupata virutubisho vinavyohitajika. Mseto wa mazao jamii ya mikunde inashauriwa iwe ni kama vile maharagwe, kunde, n.k

Uangalizi na utunzaji
Ni lazima kung’oa baadhi ya mimea inapokuwa na urefu wa sentimita 30, au siku 30 baada ya kupanda, ili kuwa na uhakika wa nafasi ya sentimita 10 kati ya mstari na mstari kwa mtama unaokusudiwa kwa ajili ya malisho, na nafasi ya sentimita 20 kati ya mstari kwa mtama uliokusudiwa kwa ajili ya chakula na lishe ya mifugo.

Palizi ya mkono ifanyike walau mara mbili. Shamba la mtama ni lazima liwekwe katika hali ya usafi na kutokuruhusu magugu wakati wote hasa katika kipindi cha mwanzoni.

Mawasiliano...

Whatsapp/call 0683308173

EMAIL. shafii.ismail09@gmail.com

website. Http//www.kilimoniuhai.blogspot.com

Kilimo cha minazi

Email shafii.ismail09@gmail.com 

WhatsApp /call 0683308173 

Website http//www.kilimoniuhaiblog.blogspot.com

 Minazi ni zao la biashara nchini Tanzania ambalo hulimwa na kustawi zaidi ukanda wa pwani ya Tanzania. Mikoa kama Lindi, Mtwara, Pwani, Dar es salaam, Tanga na visiwa vya Unguja na Pemba, pia kwa uchache Minazi hulimwa kwenye mikoa ya Mbeya, Kigoma na Tabora.

Aina za minazi

Kuna aina kuu tatu za Minazi inayolimwa hapa Tanzania nayo ni (i) Minazi Mirefu ya asili (East African Tall) (ii) Minazi mifupi ya Kipemba (Malaysian Yellow Dwarf) (iii) Minazi Chotara (hybrid) inayotokana na kuunganisha chavua za Minazi mirefu na minazi mifupi ya Kipemba.

Upandaji

Ilikupata mazao yaliyo bora na mengi ni vema kuzingatia yafuatayo;

• Kuchagua mbegu nzuri na kubwa kwa umbile yenye kuzaa sana.
• Chagua eneo zuri la kupanda, eneo lenye udongo wa kichanga, pasipo na mwinuko na pasiwe na mwamba karibu wala udongo wa mfinyanzi.
• Kupanda mapema kwa kuzingatia kalenda ya mvua kwa msimu, panda kwenye kipindi cha mvua za kwanza.

Kuandaa shamba

Ondoa visiki kwenye shamba jipya kwa kuving’oa na kuvirundika pembezoni mwa shamba.

• Tibua shamba lote, pima shamba kwa ajili ya kuchimba mashimo.
• Chimba mashimo kwa umbali wa mita 9 kwa mita 9 kwa minazi Mirefu na mita 7 kwa 7 kwa Minazi mifupi na chotara.
• Andaa mashimo yenye kipimo cha sentimita 60 kwa 60.
• Changanya udongo wa juu na samadi au mboji kisha rudishia shimoni. (Zingatia kuwa mbolea ya samadi ya ng’ombe isiyopoa si mzuri kwenye mashimo ya kupanda minazi kwani huvutia mazaliano ya mchwa).
• Panda miche ya Minazi iliyooteshwa kitaluni kwako au kununua kwa mawakala au wakulima wanaootesha miche, chagua miche yenye umri wa kutosha yaani majani 5 na hii maana yeke mnazi utakuwa tayari una umri wa miezi 5, inaaminiwa kuwa mnazi unatoa majani (kuti moja) kila mwezi.

Palizi

Palizi kwenye zao la Minazi ni kitu muhimu sana cha kuzingatia. Palilia kwa kulima visahani kwa kipenyo cha mita 1 hadi 2 kutegemeana na umri wa mche/mti.

Palizi inasaidia mmea kutopata mashambulizi ya baadhi ya wadudu kama vile mchwa. Majani yakikauka ni kivutio kikubwa cha moto wa msituni, Mnazi mkubwa ukiungua moja ya madhara yake ni kukosekana na mavuno kwa mwaka husika. Mnazi ulioungua moto huchukua takribani mwaka mmoja ili kuanza kuzaa tena.

Uwekaji wa matandazo (mulch) kwenye Minazi kwa kutumia majani au nyasi kavu ni hatari kwa mashambulizi ya mchwa na pia ni mazalia ya wadudu Chonga wa Minazi.

Mazao mchanganyiko

Ili kupunguza gharama za palizi kwenye shamba la minazi inashauriwa kuwa ni vema apande mazao mchanganyiko jamii ya mikunde kama vile Kunde, Karanga, Njugu, Upupu na pia waweza kupanda Mahindi au Alizeti kwa miaka minne (4) ya mwanzo.

Mavuno

Minazi mirefu huanza kutoa mavuno mwaka wa 5 na 6 ambapo Minazi Mifupi na ile Chotara hutoa mavuno kuanzia mwaka wa 4 na 5. Kwa wastani Mnazi uliotunzwa vizuri hutoa Nazi kati ya 25 hadi 40 kwa mavuno ya mara moja na unatakiwa kuvuna baada  ya miezi Minne.

Kudhibiti wadudu na magonjwa

• Magonjwa

Minazi haina magonjwa mengi ya kusumbua mmea, bali ugonjwa pekee wenye kuuwa Minazi ni ugonjwa wa Nyong’onyea, ambao kitaalamu hujulikana kama leathal disease. Ugonjwa huu ni wa hatari sana na hauna tiba, ugonjwa wa Nyong’onyea hushambulia minazi mikubwa kwa kuozesha sehemu ya mcha au kilele cha Mnazi na na kufa kabisa.

Dalili zake ni majani kuwa njano ikianza na majani machanga kisha kuenea majani yote, kubadilika rangi majani kutoka njano na kuwa kahawia na kisha kukauka na kudondosha chini sehemu ya juu, wakati huo mnazi unakuwa tayari umeshaathirika na kufa.

Ugonjwa huu ni wa kuambukiza kutoka Mnazi mmoja hadi mwingine kwa njia ya hewa, wadudu na wanyama, hakuna dawa iliyogundulika kudhibiti ugonjwa huo na njia mzuri ya kukinga ni usafi wa shamba na kuondoa kwa kuikata na kuichoma moto minazi yote itakayoonyesha dalili ya kuugua.

 Alama kubwa ya maeneo yaliyoshambuliwa na ugonjwa huo ni kuonekana kwa miti mingi ya minazi iliyokufa na kubaki kama nguzo za umeme au simu, baadhi ya maeneo ya vijiji vya wilaya ya Kilwa na Mafia unaweza kuona hali hiyo.

Wadudu waharibifu

• Mchwa; Mchwa ni miongoni mwa wadudu waharibifu kwenye zao la Nazi. Mchwa huanza kushambulia nazi zikiwa kitaluni kwa kutafuna magubi ya nazi au ngozi ya nje na kuuwa mche, tumia dawa za kudhibiti mchwa na pia majivu yanasaidia sana. Mchwa pia hushambulia miche iliyopandwa shambani na kuweza kuua kabisa, mche mkubwa kuanzia miaka 4 haidhuriki na mdudu huyu.
• Mdudu Faru wa minazi; Mdudu huyu ni mkubwa saizi ya kidole gumba cha mtu mzima, ana rangi ya kahawia au wekundu uliofifia, ana meno makali ya kutafuna majani ya mnazi pia umbile lake ni kuwa ana pembe iliyopinda kwa juu sawa na pembe ya mnyama Faru na kitaalamu anajulikana kama Rhinoceros beetle.

Mdudu Faru wa minazi (Rhinoceros beetle).

Mdudu huyu huzaliana kwenye mabiwi yaliyopo shambani, au kwenye miti na magogo yaliyokauka na yenye dalili ya kuoza.

Mdudu huyu hutaga mayai humo na mayai yakishaanguliwa wadudu wakubwa huruka na kutua kwenye minazi kwa ajili ya kupata chakula ambapo hushambulia kilele cha mche wa mnazi, hukitafuna na hatimaye mnazi waweza kufa kabisa.

Minazi ya umri wa kati waweza kuona dalili ambapo kuna lapu lapu za mnazi nchani zikiwa zimetolewa nje ya mti na makuti yakaliwa yatakuonesha alama ya mkato kama vile yamekatwa kwa mkasi. Wadudu hawa wana tabia ya kuruka nyakati za usiku kwa ajili ya kuzaliana (mating) na kuhama mnazi  mmoja hadi mwingine.

Kilimo cha muhogo

Email shafii.ismail09@gmail.com 

WhatsApp /call 0683308173 

Website  http//www.kilimoniuhaiblog.blogspot.com

Zao la muhogo ni muhimu sana kwa Tanzania, zaidi kwa wakulima wadogo wenye kipato cha chini. Wakulima wengi huchanganya mihogo na mazao mengine kama vile kunde, mbaazi, njugumawe, n.k.

Umuhimu wa zao hili ni kutupatia chakula na wakati mwingine kwa biashara. Kwa kanda ya kusini mihogo ni chakula kikuu ambacho kinachuku asilimia 75 ya chakula kwa maeneo yote ya mikoa ya Lindi na Mtwara.  

Kwa siku za karibuni, muhogo unaongoza kwa kuongezeka katika umaarufu kuliko mazao yote ya chakula nchini. Watalaam wanazungumzia umaarufu wa muhogo kuwa ni (pamoja na mambo mengine) uwezo wake wa kustahamili hali ya hewa mbaya kama ukame na mvua zisizoaminika, kutoa mazao mengi kwa eneo na kustahamili mashambulizi ya magonjwa na wadudu.

Hata hivyo uzalishaji wa mihogo kwa eneo bado ni wa viwango vya chini mno. Zipo sababu nyingi zinazo sababisha kuwepo kwa hali hii kama vile:

Ukosefu wa mbegu bora za mihogo za kutosha 

Wakulima kuendelea kungangania mbegu zao za asili kuliko mbegu bora licha ya uzalishaji mdogo na kushambuliwa na magonjwa na wadudu.

Ukosefu wa masoko ya kuaminika ambayo yangeshawishi wakulima kulima mbegu za kisasa ambazo zimeandaliwa kibiashara. 

Wakulima wengi kutotumia teknolojia sahihi za usindikaji ambazo ni mbinu mbadala za hifadhi za asili. 

Kwa muda mrefu tatizo kubwa la zao la muhogo ni ukosefu wa teknolojia ambazo zina uwezo wa kuongeza thamani wa muhogo kama chakula chenye ubora kwa familia za mijini na vijijini.

Vikundi mbalimbali vya uzalishaji na usindikaji vimeundwa na muhogo umeanza kuthaminwa kwani unga wake unatumika kutengenezea vyakula kama maandazi, chapati, chichili, keki na vingenevyo vingi.

Ugali wa muhogo umeongezeka thamani kutokana na ubora wa unga uliosindikwa kwa kwa teknolojia ya kisasa.

Madhumuni ya http//www.kilimoniuhaiblog.blogspot.com  ni kutoa maelekezo juu kilimo bora cha zao la muhogo ili kusaidia wakulima kuinua viwango vya ubora na wingi wa mazao hivyo kujihakikishia usalama wa chakula na kujiongezea kipato.

Fahamu Mambo Mawili Kabla Hujaanza Kilimo Biashara

Tambua Thamani Na Jinsi ya Kupanga Bei ya Mazao yako

Umuhimu na Matumizi ya Muhogo

Muhogo ama (kitaalam) Manihot esculentum, ni muhimu sana kwa Tanzania kutokana na sifa zake za kuvumilia ukame, kustawi kwenye maeneo yenye rutuba kidogo hivyo kuhitaji gharama ndogo za uzalishaji. Kwa hali hiyo, zao hili hulimwa sana na wakulima wadogo walio wengi wenye kipato kidogo.

Kwa wakazi wa vijijini, muhogo huvunwa, kutolewa ganda la juu na kuanikwa hadi kukauka maarufu kama makopa. Kwa kawaida makopa hutwangwa kwenye kinu na kupata unga ambao hutumika kama uji au ugali. Makopa mara nyingi hutunwa ama kuhifadhiwa kwenye dari ya nyumba ambako hufukiziwa moshi wa moto ili yasipukuswe. 

Kutokana na hali hiyo, wakulima wengi hulima muhogo mchungu ambao haupukuswi kwa urahisi. Kwa vile muhogo mchungu una sumu nyingi aina ya cyanide, hufanya kiasi kidogo cha muhogo kiliwe kwa kutafuna ukiwa mbichi ama kupikwa kama futari. 

Kwa wakazi wa mijini, sehemu kubwa ya mihogo hutumika kama futari au kitafunwa kwa chai ama humenywa na kukaangwa kama chips maarufu kama chips dume. 

Kutokana na kuongezeka kwa teknolojia za usindikaji, unga wa muhogo hutumika kutengenezea biskuti, chapati,maandazi,chichili,keki na vyakula vingine vingi vinavyotengenezwa kwa kutumia unga wa ngano.

chipsi za muhogo

Chipsi za Mihogo

Mazingira na Aina za Mihogo

Mazingira yanayofaa

Muhogo ni zao la jamii ya mizizi. Hustawi vizuri katika maeneo yaliyopo kwenye mwinuko wa mita 0 hadi 1500 toka usawa wa bahari. Zao hili hustawi vizuri kwenye maeneo yanayopata mvua ya wastani wa milimita 750 mpaka milimita 1200 kwa mwaka.

Muhogo hupendelea udongo wa kichanga usiotuamisha maji. Udongo wa kichanga husaidia mizizi kupenya kwa urahisi na kupevuka. Vile vile muhogo una sifa ya kuvumilia hali ya ukame wa muda mrefu.

Aina za Mihogo

Kuna zaidi ya aina 45 za mihogo zinajulikana nchini Tanzania. Zaidi ya asilimia 80 ya mihogo ni ya asili. Hivyo ni kusema wakulima wengi hawatumii mbegu bora.

Wakulima wengi pia hupendelea kulima mihogo michungu kwa sababu haishambuliwi sana na wadudu ama magonjwa shambani na makopa yake yanahifadhika kwa urahisi. Hata hivyo zaidi ya asilimia 70 ya mihogo yote inayolimwa Tanzania ni mihogo baridi.

Kuandaa shamba la Muhogo

Inashauriwa kuandaa shamba mapema kabla ya msimu wa mvua haujaanza. Zifuatazo ni hatua za msingi katika kuandaa shamba:

Kufyeka msitu au vichaka 

Kung’oa na kuchoma moto visiki 

kulima na kutengeneza matuta. 

Uchaguzi wa mbegu bora za mihogo

Mpaka sasa hivi kuna aina nyingi sana za mbegu bora za mihogo ambazo zimethibitishwa na tayari zinatumiwa na wakulima. Mbegu hizi huvumilia magonjwa (batobato na matekenya), pia huzaa sana ukilinganisha na mbegu za kienyeji. Bofya hapa uzifahamu mbegu hizo

Katika kuchagua mbegu inayofaa, pamoja na mambo mengine, zingatia yafuatayo:

Mbegu itokane na shina lililokomaa vizuri 

Isitokane na shina la muhogo ulioshambuliwa na magonjwa. 

Macho yake yasiwe yamekaribiana sana au kuachana sana

Upandaji wa Mihogo

Muda wa kupanda Mihogo

Kanda ya ziwa: December mpaka January mwishoni

Nyanda za juu Kusini: November mwanzoni na Kanda ya Mashariki: kuanzia October mpaka December

Urefu wa kipande cha shina cha muhogo

Baada ya kuchagua mbegu hatua inayofuata ni kukata shina lako la muhogo katika pingili ndogo ndogo tayari kwa kupanda. Inapendekezwa pingili ziwe na urefu wa sentimita 30.

Hata hivyo, urefu wa pingili utategemea sana idadi ya macho yaliyopo kwenye hicho kipande. Inapendekezwa kipande kimoja kiwe na macho manne hadi sita.

Nafasi ya kupanda Muhogo

Nafasi ya kupanda kwa shamba linalokusudiwa liwe na muhogo mtupu ni mita moja toka shina hadi shina na mita moja kati ya mistari. Kwa shamba ambalo mkulima anakusudia kuchanganya mazao, inashauriwa nafasi ya kupanda iwe mita 2 hadi mita 4 (kwa kutegemea aina ya mazao yanayochanganywa) kati ya mistari na mita moja toka shina hadi shina.

Kuna njia tatu za upandaji wa muhogo:

Kulaza ardhini (Horizontal)

Kusimamisha wima (Vertical) na

Kuinamisha ( Inclined/Slunted)

Kudhibiti Magugu

Katika miezi minne ya mwanzo muhogo unahitaji kupata chakula cha kutosha na mahitaji mengine ya msingi ili uweze kukua na kujenga mizizi mikubwa na imara.  Hivyo inashauriwa kufanya palizi la kwanza mapema, angalau mwezi mmoja baada ya kupanda ili kuepukana na magugu yanayochipua haraka baada ya mvua za mwanzo kunyesha.

Kwa kawaida palizi hufanywa kwa kutumia jembe la mkono au dawa ya kuulia magugu. Njia nyingine ya kudhibiti magugu ni kupanda mimea yenye majani yanayotanda juu ya udongo.

Palizi kwa kawaida hufanywa kila inapoonekana kwamba magugu yameota kiasi cha kuathiri ustawi wa muhogo, hivyo unaweza kupalilia mara 3 au 4 zaidi baada ya palizi ya kwanza hadi muhogo kukomaa.

Kuchanganya mazao kwenye shamba la mihogo

Utafiti unaonyesha kwamba zaidi ya asilimia 80 ya mashamba ya muhogo Tanzania yanachanganywa na mazao mengine. Sababu kubwa zinazotolewa kuhusiana na hali ni kwamba wakulima wanafaidika kwa kupata mavuno ya ziada kama kunde, karanga, mahindi, maharage, korosho ama njugu.

Kwa kuchanganya mazao, mkulima, licha ya kuimarisha uhakika na usalama wa chakula, anaweza kuuza mazao mchanganyiko na kujiongezea kipato. Vile vile mazao ya jamii ya mikunde yanasaidia kuongeza rutuba ya udongo.

Hata hivyo, mazao mchanganyiko ni budi yasilete ushindani na muhogo katika kujipatia chakula, hewa, mwanga, unyevu na mahitaji mengine ya mmea yanayoweza kuathiri ustawi wa muhogo.

Inashauriwa pia kuzingatia muda wa kupanda, yaani muhogo upandwe mvua za kwanza ili mazao mchanganyiko yasiweze kuzidi na kuutawala muhogo.

Jinsi ya kudhibiti Wadudu na Magonjwa

Kilimo cha Viazi mviringo na Faida zake kwa Wakulima Tanzania

Mbolea vunde [Mboji]: Jinsi ya kutengeneza, matumizi na faida zake

Kanuni 12 za kilimo bora chenye tija Tanzania

Uvunaji wa Muhogo

Mihogo inaweza kuanza kuvunwa baada ya miezi 9 – 12 tangu kupandwa. Inashauriwa kuvuna katika katika kipindi cha jua; kwani wakati wa mvua kiwango cha wanga kwenye muhogo hupungua. Mihogo hutoa mavuno ya tani 19 hadi 30 kwa hekta kutegemeana na aina ya mbegu (variety) iliyopandwa.

Uvunaji wa muhogo

Uvunaji wa Muhogo

Usindikaji bora wa Muhogo

Usindikaji bora wa muhogo unafanyika kwa sababu kuu tatu:

Kurahisisha/kuharakisha ukaushaji 

Kuondoa sumu (cyanide) ilyoko kwenye baadhi ya aina za mihogo 

Kuongeza ubora wa unga utokanao muhogo wenyewe. 

Njia bora za usindikaji Muhogo

Kwa kutumia mashine aina ya Grater 

Hii hutoa chembechembe laini za muhogo, ambazo baadae hukamuliwa kwa kutumia kifaa kingine kiitwacho “presser” ili kuondo sumu iliyoko kwenye muhogo. Mashine hii hutumika hususani kwa muhogo mchungu.

Kwa kutumia mashine aina ya chipper 

Mashine hii hutoa vipande vidogo vidogo (chips). Mashine hii hutumika hasa hasa kwa ajili ya mihogo mitamu/baridi.

Matumizi ya Muhogo

Muhogo unaweza kupikwa wenyewe kama chakula au kutengeneza unga 

Unga wa muhogo unaweza kutengeneza vitu vyotekama vinavyotengenezwa na unga wa ngano kama vile biskuti, chapatti, maandazi, chichili, keki n.k. 

Pia muhogo huweza kutumika viwandani kutengeneza bidhaa nyingine kama vile wanga. 

Kilimo cha machungwa

 

 Mchungwa ni jamii ya mlimao, lakin hustawi zaidi ukandawa pwani wenye joto kiasi, mvua zaidi na udongo wenye rutuba. Hapa Tanzania mikoa kama Pwani, Dar es salaam, Morogoro, Mtwara,Tanga , na Lindi kinafanyika kilimo hiki. Ulaji wa tunda la mchungwa huongeza vitamini kwenye mwili wa binadamu.

Hali ya hewa.

Matunda mengi aina ya citrus kama machungwa unatakiwa kukuza maeneo yenye joto la nyuzi joto 15 5c - 29c.

Kuandaa mbegu.

Ili kupata mbegu za mchungwa unatakiwa kukusanya mbegu za mlimao kutoka katika malimao yaliyokomaa na inatakiwa yawe yameiva katika mti, kinachofuata ni kausha mbegu zake na baada hapo toa ganda la nje ili ziweze kuota vizuri.

Kuandaa kitalu.

Tengeneza kitalu chako vizuri kwa kutumia jembe, kisha changanya na mbolea za mboji au samadi baada ya kukauka vema mwaga mbegu zako na uzifukie kwa udongo kiasi cha nusu sentimita, kisha mwagia maji kila siku na baada ya wiki 3 – 6 mbegu zitaanza kichipua, baada ya miche kufikia kiasi cha sentimita 3 – 5, miche ihamishwe kwenye viroba zenye udongo wenye mbolea ya kutosha na viwekwe kwenye kivuli kiasi.

Kuunga miche.

Miche ikifikia urefu wastani wa sentimita 30 – 45 huungwa ili kupata michungwa. Kwa Tanzania kuna aina mbili kuu za michungwa ambazo ni Jaffer na Valencia. 

Jaffer ni rahisi kuunga sababu vikonyo vyake ni vikubwa na viko wazi kwenye miti, miti yake ni mikubwa na inazaa sana lakini huathirika sana na jua likiwa kali na matunda yake huanguka, pia machungwa yake hukua kwa haraka sana ila soko likiwa baya huishia shambani kwa kuanguka. 

Vlencia ni miti ya wastani , vikonyo havipo wazi kwa hiyo huwapa kazi waungaji (hawaipendi) ina uzao wa wastani na inakaribia ukame na matunda yake hayaivi haraka.

Upandaji.

Andaa shamba lako kwa kuchimba mashimo,weka mbolea na subiri msimu wa mvua, miche ipandwe mara tu baada ya mvua za kwanza kunyesha.

 umbali wa kupanda miche ya machungwa iwe ni mita 8 * 8 kwa Jaffer na mita 5 * 8 kwa Valencia.

Palizi na matumizi ya mbolea.

Palizi ifanyike si chini ya mara 2 – 4 kwa mwaka na miche ikifikisha miaka 3 unaweza ukasafishia miaka mitatu unaweza ukasafishia visahani na kufyeka sehemu nyingine. Kwenye mbolea weka samadi iliyoiva debe moja hadi mbili kwa shimo, changanya mbolea na udongo wa kwanza kutoka shimoni.

Uzao.

Kuanzia miaka mitatu miche itaanza kutoa maua na kuzaa na huchanganya kuzaa baada ya miaka mitano, miche huendelea kuzaa hadi kufikia miaka mitano 25 – 30 tangu kupandwa.

Magonjwa na wadudu katika michungwa.

Magonjwa.

1.Vidonda katika shina .

Huletwa na aina fulani ya ukungu. Dalili za ugonjwa huu nikutokea sehemu ya shina ambayo hubadilika rangi.

Dalili; Huongezeka ukubwa na baadae kutoa utomvu.

Kudhibitisha; Hutokea sana sehemu iliyo na udongo ambao huatamisha maji.

2.Ugonjwa wa kukauka miti.

Husababishwa na virusi ambavyo husambazwa na chawa weusi.

Dalili; Sehemu ya shina hunyauka na ndani yake hutokea mipasuko pasuko,kasha mmea hudhoofika polepole na kutoa matunda madogo madogo, na majani hubadilika ghafla na kuwa ya njano.

3.Ugonjwa wa kutobadilika rangi kwa machungwa yanapokomaa.

Hutokea hasa kwenye sehemu za miinuko ya kati na kusambazwa na vidudu viitwavyo psyllids, na vile vile kwa kuchukua vikonyo na kubebeshea kutoka kwenye miti inayoonyesha dalili za ugonjwa.

Dalili; Hutokea mabaka ya njano kwenye majani, pia matunda huwa ya ukali nay a njano sana.

 KUZUIA:

Sehemu ambazo ugonjwa unaweza kutokea angalia wadudu kama chawa. Hakikisha wadudu hawa hawashambulii miche kwenye kitalu. Wakiwepo, majani huonyesha kujikunja kwa kuweka mafundo sehemu ya juu. Vilevile epuka kuchukua vikonyo kutoka kwenye miti yenye dalili za ugonjwa huu.

WADUDU:

i. Wadudu mafuta (aphids).

Hawa ni wadudu weusi ambao hukaa kwenye majani ya mimea wakizaliana na kufyonza virutubisho vya mmea, nah ii pia husababisha mmea kudumaa na kutoa mazao duni.

Kuzuia:

Tumia kiuwa wadudu (insectside).

ii. Nzi weupe (white fly).

Hawa ni wadudu ambao hukaa kwenye majani ya mimea wakizaliana na kufyonza virutubisho vya mmea, na hii husababisha mmea kudumaa na kutoa mazao duni.

Kuzuia:

Njia ya kiusalama zaidi ni kwa kupandisha shambani wadudu aina ya Cales noacki ambao huwala hawa nzi weupe na kuzuia kusambaa kwao.

Kuvuna

 Machungwa huvunwa kwa njia ya mikono au kwa kutumia kikapu cha kuvunia na baada ya miezi 3 – 4 huwa tayari kuvunwa.

Hifadhi

Machungwa huhifadhiwa kwenye ghala safi lenye kuruhusu hewa. Ghala lijengwe nje ili kuruhusu hewa safi ili yasioze.

Email shafii.ismail09@gmail.com 

WhatsApp /call 0683308173

Mbolea ya Mavi ya popo

  Email shafii.ismail09@gmail.com 

WhatsApp /call 0683308173 

Website http//www.kilimoniuhaiblog.blogspot.com

 ukweli usiopingika kuwa, wakulima wengi kwasasa wanakabiliwa na changamoto ya upatikanaji wa mbolea kwa ajili ya kuongeza tija katika uzalishaji wa mazao mbalimbali jambo ambalo huweza kutatuliwa kwa kutumia njia mbalimbali na matumizi sahihi ya mbolea za asili ikiwemo samadi itokanayo na kinyesi cha popo.

Popo hupatikana katika maeneo mbalimbali kama vile kwenye mapagala, miti, mapango au kwa kujenga banda na kuliegesha shambani kisha popo kuingia na kufanya makazi, na baadaye kutoa kinyesi chao ambacho baadaye mkulima anaweza kukusanya kwa ajili ya matumizi ya kilimo.

Cleophace Mwombeck toka Kijiji cha Vianzi [Morogoro] ni mtaalamu wa kutengeneza mbolea inayotokana na samadi ya popo ujuzi anaosema aliupata miaka kadhaa iliyo pita baada ya kukabiliwa na changamoto ya upatikanaji wa mbolea kwa ajili ya mazao yake.

Jinsi ya kuandaa/kutengeneza

Kama ilivyo kwa mbolea zingine za asii zinazotumika katika uzalishaji wa mazao mbalimbali, kuna hatua ambazo ni lazima kuzifuata ili kuweza kupata mbolea bora na yenye tija kwa mkulima.

Ili kupata mbolea bora itokanayo na popo huna budi kufaya yafuatayo;

• Chukua samadi ya popo kiroba kimoja ambacho kitakuwa na ujazo wa kilogramu 25.
• Andaa chombo chenye ujazo wa maji kiasi cha lita 200 [yaani pipa].
• Chukua samadi uliyoweka kwenye kiroba kisho dumbukiza kwenye pipa lako.
• Mimina maji mpaka kwenye ujazo wa pipa lako.
• Baada ya hapo funika mbolea hiyo kwa kitu ambacho hakiwezeshi hewa kutoka, lengo ni kulinda virutubisho vilivyomo kwenye mbolea visiondoke.
• Acha kwa muda wa siku tatu ikiwa imefunikwa.
• Siku ya tatu funua na anza kuikoroga na utakuwa unafanya hivyo kila baada ya siku tatu, kufunua, kukoroga na kisha kufunika. Utafanya hivyo kwa muda wa siku 21

Nini hufuata baada ya siku 21

Baada ya siku 21 andaa vyombo vya kuhifadhia mbolea yako vyenye ujazo wa lita 600 ujazo huo ni sawa na mapipa matatu.

Chukua maji lita 400 sawa na mapipa mawili, kisha changanya na mbolea hiyo iliyokuwa imeandaliwa kwa siku 21.

Lengo ni kutaka kupunguza nguvu iliyomo kwenye mbolea ili isije ikaleta madhara kwenye ardhi na kuunguza mazao pia.

Ikishachanganywa kwenye lita 400 na kukoroga vizuri mbolea yako itakuwa tayari kwa ajili kutumika shambani, na unaweza kuiweka kwenye vyombo vidogo vidogo ambavyo itakuwa ni rahisi kubeba wakati wa kupeleka mbolea shambani

Jinsi ya kutumia

Kila mmea utaunywesha mbolea kwa kipimo cha robo ya kikombe kidogo cha chai na mbolea hii hutumika wakati mmea tayari umefikisha siku 21 yaani wiki tatu toka kuoteshwa.

Mbolea hii huweza kutumika kwa mazao ya aina mbalimbali yakiwemo ya mboga na matunda, mazao ya nafaka na mazao mengine yale ya muda mrefu (ya kudumu)

Faida ya mbolea hii

kuongeza tija ya uzalishaji,  wakulima  ambao wamefundishwa wamekuwa wakitoa shuhuda za ufasini wa mbolea ya popo kwenye mazao yao’’. 

.mbolea ya popo imekuwa msaada mkubwa sana  hasa wakati wa mabadiliko ya tabia nchi kwa kuwa inaweza kuufanya mmea na udongo ukawa na unyevu kwa muda mrefu na hivyo kusaidia mazao yasiathirike kirahisi.

MINYOO YA ARDHINI.. (MINYOO FUNDO)

Email shafii.ismail09@gmail.com 

WhatsApp /call 0683308173 

Website http//www.kilimoniuhaiblog.blogspot.com

 Minyoo fundo ni wadudu wadogo wasioonekana kwa macho. Huishi kwenye udongo na au mizizi. Vifundo huonekana kwenye mizizi ambavyo huzuia mtiririrko wa maji na virutubisho kwenye mmea. Hali hii husababisha mimea kunyauka, hususani wakati wa kiangazi. Mimea hudumaa, kubadilika rangi kuwa njano na kushindwa kuchukua virutubisho ardhini, hatimaye kuwa na matunda machache.

Habari tangulizi

Minyoo fundo huishi tu kwenye udongo au na mizizi ya mmea. Vifundo vyake hukwamisha mtiririko wa maji na virutubisho kwenye mmea.Hata hivyo ni rahisi kuzuia kuliko kuponya mimea iliyoathirika.

Usimamizi

• Pandikiza miche yenye afya isiyoshambuliwa na minyoo fundo.

• Panda mbegu kinzani dhidi ya minyoo fundo (mfano. Tengeru 97; Cal-J, Kentom, Meru, Roma VFN).

• Tumia kilimo mzunguko kwa mazao yasiyoshambuliwa na minyoo fundo (mfano, bangi mwitu, Marejea, jamii ya kabichi, mtama). Angalizo: bangi mwitu hunaweza kuvuta Vithiripi.

• Wakati wa kuandaa kitalu, choma moto juu ya kitalu au mwaga maji yenye moto juu ya kitalu ili kuangamiza minyoo fundo kama ilikuwa kwenye udondo. Au ondoa udongo wa juu kisha weka mbolea ya komposti.

• Badilisha eneo la kitalu kila msimu.

• Tumia kiasi cha kutosha cha mbolea za asili.

• Tifua shamba wakati wa kiangazi ili minyoo fundo ikaushwe na jua.

• Katakata bangi mwitu sambaza shambani kisha tifulia chini. Angalizo: Mbangi mwitu hupunguza kuota kwa mbegu kitaluni.

Fanya maamuzi ya kudhibiti iwapo zaidi ya nusu ya mimea imeshambuliwa.

• Panda mazao yasiyoshambuliwa na minyoo fundo kwa mzunguko wa miaka miwili hadi mitatu. (mfano: bangi mwitu, marejea na mazao jamii ya kabichi).

• Matumizi ya mwarubaini hupunguza idadi ya minyoo fundo shambani (1 kg / 10 m2).

• Viuatilifu vya kudhibiti minyoo fundo vina sumu kali, hivyo ni hatari kwa wakulima, walaji na mazingira.

• Viuatilifu vya kufukiza kwenye udongo haviruhusiwi katika kilimo husishi.

Kilimo bora cha njegere

Email address shafii.ismail09@gmail.com 

WhatsApp /call 0683308173 

Website http//www.kilimoniuhaiblog.blogspot.com

KILIMO BORA CHA NJEGERE.

 kilimo cha njegere ni kilimo chenye tija kwa wakulima. Njegere ni mbegu za spishi za mimea katika jamii ya kunde ambayo hukuzwa sehemu mbalimbali  duniani katika maeneo ya ukanda wa juu.

Spishi kadhaa za njegere ni:

1. Njegere kubwa (chickpea)

2. Njegere ya kizungu (common pea)

3. Njegere sukari (snow pea and snap pea)

Hapa nchini Tanzania njegere hulimwa nyanda za juu kusini, nyanda za juu kaskazini na kwenye miinuko ya Usambara na Uluguru. Katika ulimwengu njegere hulimwa kwa wingi katika Asia ya kati, Mediterania na Afrika ya kaskazini.

Kuna aina mbalimbali za njegere zinazopatikana Tanzania kama Tanganyika yellow, Idaho white, Rondo na Mbegu za kienyeji.

HALI YA HEWA:

Kwa tafiti inaonesha zao la njegere hustawi vizuri maeneo yenye hali ya ubaridi wa sentigredi 17 – 21 C, na mwinuko zaidi ya mita 1200 usawa wa bahari na mvua, unyevu wa kutosha na maji yasiyotuama. Udongo uliowekwa mbolea, kulimwa kwa kina na wenye tindikali ya PH 5.5 – 6.5.

UTAYARISHAJI WA SHAMBA:

Maandalizi yanatakiwa yaanze kabla msimu wa mvua haanza, Shamba / bustani itayarishwe kwa trekta au pawatila au jembe la mkono au jembe la ng’ombe kwa kufuata mahitaji ya udongo kama kutotuamisha maji, kulimwa kwa kina. Changanya mbolea za asili (samadi au mboji) na udongo ili kurutubisha ardhi.

UTAYARISHAJI WA MBEGU

Chambua mbegu nzuri zinazoonekana hazina matatizo, zilizo na afya ili kupata mazao mengi. Unashauriwa kuandaa mbegu mapema ili kuweka maandalizi mazuri.

UPANDAJI.

Njegere hupandwa kipindi cha mvua ama kwa umwagiliziaji, maana udongo unatakiwa uwe na unyevu ili kufanya mmea kukua vyema, nafasi za kupanda:-

i) 60 sm – 90 sm x 5.7 sentimita kwa mbegu fupi.

ii) 12 sm – 15 sm x 5 – 7.5 sentimita katika safu mbili za sentimita 90 kwa mbegu inayotambaa.

iii) Njegere hustawi vizuri zikipata sehemu za kutambalia.

iv) Mbegu ya njegere huota baada ya siku 7 – 10.

MBOLEA.

Ukitumia mbolea za asili (samadi au Mboji) njegere hustawi vizuri. Katika kipindi cha ukuaji ni muhimu kuweka mbolea ya chumvichumvi za nitrogen kwa kipimo cha kg 40 kwa hekari.

UPALILIAJI

Njegere zipaliliwe zikiwa changa shamba lililotayarishwa vizuri na kuondolewa magugu ya mda mrefu (Perrenial weeds) linaweza kupalliwa mara moja, kwa sababu njegere hukua haraka, na zinaweza kushindana na magugu. Baada ya kutoa maua, njegere zisipaliliwe ili kuongeza mazao.

Magugu hushindana na kunyanganyana na mimea kutumia virutubisho. Pia huongeza kivuli wakati wa utoaji maua na kusababisha upungufu mkubwa wa mazao. Palizi hufanyika kwa mkono au kutumia dawa za kuua magugu.

MAGONJWA & WADUDU

MAGONJWA.

Ascochyta.

Kutokea kwa mabaka makubwa ya kahawia kwenye majani na matunda. Pia hutokea hata kwenye shina. Katikati ya baka huwa rangi ya kijivu, kingo nyekundu / nyeupe husababishwa na fangasi aina ya Ascochyta pisi.

Root Rot na Blight disease.(kuoza kwa mizizi na Blingt)

Husababishwa na fangasiA. pinodella na mycosphaerella pinodes.

Dalili: – madoa madogomadogo yenye rangi ya zambarau / rangi ya kahawia iliyokaza au madoa meusi ambayo huungana na kusababisha jani na maua kuwa yenye rangi nyeusi .

Kuzuia.

1. Kutumia mbegu zisizo na magonjwa.

2. Kuzika mabaki ya mazao yaliyoadhirika kwa miaka 3 – 4.

Downy mildew.

 Husababishwa na fangasi Erysiphe polygoni.

Dalili: Majani kuonekana kama yamemwagiwa unga na baadae na

kufa. Ugonjwa unaathiri zaidi mimea kipindi cha uhaba wa

unyevunyevu.

Kuzuia: – Kutumia sulphur ya unga kama inavyoshauriwa.

Fusarium wilt:– Husababishwa na fangasi / ukungu Fusarium oxysporum.

Dalili:

1. Majani kubadilika rangi kuwa manjano.

2. Mimea kudumaa.

3. Ugonjwa ukitokea kwenye mimea michanga huua mmea wote.

Kuzuia: – Tumia mbegu yenye uvumilivu kwa ugonjwa huu.

Virusi – Mmea huonekana kuwa na uvimbeuvimbe kuzunguka jani. Mmea hudumaa.

Kuzuia: – Kutumia mbegu zisizo na maradhi.

WADUDU

Wapo wadudu wengi ambao hushambulia zao la njegere. Baadhi ni kama American bollworm, Bean flies, Bean Aphids, Pea Aphids huambukiza virusi na Green peach aphids.

Inashauriwa kumwona mtaalam wa kilimo aliye karibu yako kwa ufafanuzi wa kuwazuia wadudu waharibifu.

UVUNAJI

Kwa njegere teke / mbichi hukomaa siku 60 – 90 na kwa njegere kavu huchukua siku 80 -150 kukomaa . Njegere teke huvunwa punje zikiwa bado mbichi, Uvunaji hufanyika mara 2 – 3 kwa wiki wakati wa kipindi cha ukuaji. Zaidi ya kilo 3000 kwa hekta za njegere teke huvunwa, Njegere kavu huvunwa wakati punje zimekauka na kuwa ngumu na ni muhimu kuwahi kuvuna njegere kavu ili kutopoteza mavuno zikipasuka. Mavuno ya punje kavu na kilo 1500 kwa hekta.

asante sana kwa kusoma makala haya